کد مطلب:20284 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

چرا و چگونه از خود برتربيني دور باشيم؟

تكبر و خود برتربيني مفاسد و پيامدهاي ناگواري دارد كه هر يك از آن امور به تنهايي مي تواند صفت مذموم تكبر را نشان دهد. توجه به زشتي گناه تكبر ما را ملزم مي كند كه از اين صفت ناپسند دوري كنيم.

امام علي(ع) مي فرمايد: زشت ترين اخلاق بدتكبر است.[28] علاوه بر آن، تكبر آثار بسيار مخرّبي در روح و جان و اعتقادات و افكار افراد دارد كه عبارتند از:

1- آلودگي به شرك و كفر: از امام صادق(ع) دربارة كمترين درجه الحاد سؤال شد حضرت فرمود: كم ترين درجة كفر تكبر است.[29]

2- محروميت از علم: تكبر انسان را از جستجوي علم و حكمت باز مي دارد. امام كاظم(ع) مي فرمايد: زراعت در زمين هاي نرم مي رويد و در روي سنگ هاي سخت هرگز رويِش ندارد همين طور دانش در قلب متواضع مي رويد و در قلب متكبر هرگز رويش ندارد.[30]

3- انزوا: تكبر انسان را از مردم دور مي سازد. امام علي(ع) مي فرمايد: منفورترين مردم متكبر است.[31]

4- سرچشمة گناهان: تكبر و خود بر تربيني منشأ رذايل ديگر است. اميرمؤمنان(ع) مي فرمايد: حرص و تكبر و حسد سبب مي شود كه انسان در انواع گناهان فرو رود.[32]

درمان تكبر به نظر بزرگان اخلاق دو راه دارد: 1- راه علمي 2- راه عملي.

اما راه علمي به اين است كه افراد متكبر دربارة خود بينديشند كه كيستند و چيستند؟ و كجا بودند و به كجا مي روند؟ و دربارة عظمت خداوند بينديشند. در حديثي از امام باقر(ع) نقل شده كه فرمود: از متكبر فخر فروش در شگفتم او در آغاز از نطفة بي ارزشي آفريده شده و در پايان كار مردار گنديده اي خواهد بود و در اين ميان نمي داند به چه سرنوشتي گرفتار مي شود و با او چه مي كنند.[33]

اما درمان تكبر از طريق عملي به آن است كه سعي كند اعمال متواضعان را انجام دهد تا اين فضيلت اخلاقي در اعماق وجودش ريشه بدواند مثلاً لباس ساده بپوشد، غذاي ساده بخورد، در سلام كردن بر ديگران تقدم جويد، صدر مجلس ننشيند و در راه رفتن بر ديگران پيشي نگيرد.

از همه مهم تر بايد علل تكبر را شناسايي كند اگر به خاط نسبت خود فخر مي فروشد به اين حقيقت بينديشد كه:

گيرم پدر تو بود فاضل از فضل پدر تو را چه حاصل

و اگر سبب تكبر قوت و قدرت جسماني است بايد فراموش نكند كه گاه با يك عارضه كوچك قلبي يا مغزي يا حادثه اي دلخراش آن را از دست مي دهد و اگر تكبر به سبب ثروت و فزوني مال است به اين نكته توجه كند كه اين امور ناپايدار و گذراست و اگر سب بخود برتربيني علم و دانش است بايد بداند كه خطر عالم و مسئوليت او بيش از جاهل است.[34]

[28] غررالحكم، ج 2، ص 379.

[29] اصول كافي، ج 3، ص 422.

[30] بحارالانوار، ج 1، ص 153.

[31] بحارالانوار، ج 70، ص 231.

[32] نهج البلاغه، كلمات قصار 371.

[33] بحارالانوار، ج همان، ص 229.

[34] مكارم شيرازي، اخلاق در قرآن، ج 2، ص 50 - 70.